Τα Σχέδια της Κέρκυρας

 γράφει ο Δρ. Σταύρος Αρβανιτόπουλος, Επιμελητής του Μουσείου της Πολεως των Αθηνών - Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία, με αφορμή την έκθεση: "Οι συλλογές του Μουσείου: Η Κέρκυρα και τα Ιόνια Νησιά 18ος-19ος αιώνας", η οποία ολοκληρώνεται την 1η Μαϊου 2011

Στις Συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνεται ένα λεύκωμα με 57 συνολικώς σχέδια του ίδιου καλλιτέχνη, με μολύβι, σέπια και υδρόχρωμα σε χαρτί διαφόρων ποιοτήτων. Τα περισσότερα (52) είναι αριθμημένα με μολύβι, κατά το δέσιμό τους όμως στο λεύκωμα δεν ακολουθήθηκε η ίδια σειρά. Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους φέρουν χειρόγραφες σημειώσεις του καλλιτέχνη για το εικονιζόμενο θέμα: μεμονωμένα κτίσματα ή μικρά σύνολα της πόλης της Κέρκυρας και της ευρύτερης περιοχής, τοπία, οικισμούς και ενδιαφέροντα κτήρια του υπόλοιπου νησιού.

Δύο μόνο από τα σχέδια φέρουν χρονολογία (την ίδια, 1850), ενώ στο πρώτο φύλλο υπάρχουν δύο σημειώματα διαφωτιστικά για τον ιδιοκτήτη του λευκώματος. Πρόκειται για το Sir John J. Reid, ο οποίος υπήρξε επί 20 χρόνια (1837-1857) μέλος και στη συνέχεια Πρόεδρος του Υπερτάτου Συμβουλίου Δικαιοσύνης των Ηνωμένων Κρατών των Ιονίων Νήσων κατά την περίοδο της Βρετανικής Προστασίας. Στον J. Reid το λεύκωμα δωρήθηκε το 1876, όταν είχε πλέον επιστρέψει στον τόπο καταγωγής του, τη Σκωτία.

Η επιλογή των θεμάτων και κυρίως η ρομαντική ματιά του ανώνυμου καλλιτέχνη είναι τυπική των πολυάριθμων Βρετανών που διέμειναν για μικρά ή μεγαλύτερα διαστήματα στην Κέρκυρα και στα άλλα νησιά του κρατιδίου κατά τη διάρκεια της Προστασίας (1815-1864). Το τοπίο, αμόλυντο ακόμη από την τρομακτική εξάπλωση των ποικίλων οικοδομών και την "ανάπτυξη" του β' μισού του 20ού αιώνα, παρουσιάζεται γαλήνιο και ειδυλλιακό, ενώ τα κτήρια, εξαίρετα δείγματα της μακραίωνης αρχιτεκτονικής ιστορίας της Κέρκυρας, παρουσιάζονται πλήρως εντεταγμένα σε αυτό, σε αρμονική ακόμη συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης.

Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ

Εκτός από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνος στον πυρήνα της πόλης, το ανάκτορο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου στο βόρειο άκρο της Σπιανάδας, το Παλαιό Φρούριο και τις νησίδες της Βλαχέρνας και του Ποντικονησίου, που αποτελούν κοινό τόπο για τους περιηγητές και τους ζωγράφους της εποχής, ο καλλιτέχνης μάς δίνει πανοραμικές όψεις των Καστράδων (Γαρίτσας), που αναπτύσσονται την εποχή αυτή, την αντίστροφη άποψη της πόλης από την Ανάληψη, όπου διακρίνονται οι μόλις κατεδαφισμένες οχυρώσεις στα Ν. του Νέου Φρουρίου, ή κτήρια που δεν υπάρχουν πια, όπως την κατοικία του ταγματάρχη J. Fraser και ένα οίκημα στην περιοχή όπου διεξάγονταν οι ιπποδρομίες. Ακόμη, μνημεία γνωστά μεν –όπως ο βυζαντινός ναός των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου στην Παλαιόπολη– αλλά σε περιβάλλον που παρουσιάζει ελάχιστα κοινά σημεία με τη σημερινή πραγματικότητα.

ΜΕΣΗ

Η κερκυραϊκή φύση παρουσιάζεται σε όλο της το μεγαλείο σε αυτή την περιοχή, είτε κυριαρχώντας ολοκληρωτικά (Λιβάδι Ρόπα, Αλεπού) είτε περιβάλλοντας παλαιότερα και σύγχρονα του καλλιτέχνη ανθρώπινα δημιουργήματα (Μονή Παντοκράτορος στο Ποντικονήσι, λοιμοκαθαρτήριο στο Λαζαρέττο, νεώριο στα Γουβιά, οικισμός στον Ποταμό). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποτύπωση του κατεστραμμένου από τους βομβαρδισμούς του 1943 πύργου στον Ποταμό, στη θέση του οποίου υψώνεται σήμερα το κωδωνοστάσιο της Ελεούσας. Δύο από τις τρεις γέφυρες που κίνησαν το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη (στον Τρίκλινο και στον Ασύρματο Ποταμού) εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα, με δραματική ωστόσο μεταβολή του ειδυλλιακού τοπίου που τις περιέβαλλε. Η Τρίτη, στις Αλυκές, δεν είχε την ίδια τύχη.

ΒΟΡΕΙΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ

Κατά τις επισκέψεις του στο βόρειο τμήμα της Κέρκυρας ο καλλιτέχνης δεν αντιστέκεται στον πειρασμό να σχεδιάσει τη συχνότατα απεικονιζόμενη Μονή της Παλαιοκαστρίτσας και την Κασσιώπη με το βυζαντινό κάστρο του 12ου αι. Περιλαμβάνει όμως και το ιδιόμορφο οικοδόμημα με τους ημικυκλικούς πυργίσκους ιδιοκτησίας Κ(ου)αρτάνου στον κόλπο της Κουλούρας, στο ΒΑ άκρο του νησιού, και τον παρακείμενο ναΐσκο του Αγίου Νικολάου, αφιερώνοντας συνολικώς τέσσερα σχέδια, το μεγαλύτερο αριθμό έργων για το ίδιο συγκρότημα σε ολόκληρο το λεύκωμα.

ΑΤΑΥΤΙΣΤΑ ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Μικρός αριθμός σχεδίων αποτυπώνει τοπία, οικοδομήματα ή οικισμούς, η ταύτιση των οποίων είναι αδύνατη, παρά το γεγονός ότι συχνά συνοδεύονται από σύντομη περιγραφή. Εξ άλλου, η δυσκολία της ορθής μεταγραφής των ελληνικών τοπωνυμίων εκ μέρους του καλλιτέχνη δημιουργεί σε ορισμένες περιπτώσεις σύγχυση: για παράδειγμα, ο οικισμός που αναφέρεται ως Vallepitades θα μπορούσε να ταυτιστεί είτε με τους Βαρυπατάδες της Μέσης είτε με τους Αλειμματάδες του Βορείου Συγκροτήματος.